Yılda birçok yerli ve yabancı turisti ağırlayan, UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’nde de yer alan, Dünyanın İlk Yazılı Tarım Anıtı olan İvriz Kaya Anıtı Konya Ereğli ilçesine 12 kilometre uzaklıkta Halkapınar ilçesi sınırları içerisinde yer alan, İvriz Köyü yakınlarındaki su kaynağının başında bulunmaktadır. Kabartma, kaynağın başındaki dik kayalığın üzerine oyuludur. kabartma tekniğiyle yapılmış olan anıt, MÖ.727-742 yılları arasında, Kral Varpalavas tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Anıt, Geç Hitit dönemine ait en önemli sanat yapıtlarındandır. Asur ve Frgy etkileri görülmenin yanında Tuvana krallığından, günümüze gelebilmiş bir eserdir. Tuvana krallığı; başkenti Ereğli olan ve ön Hititler tarafından kurulan bir krallıktır. Anıtta, bölgenin kralı Varpalavas ile Tarhundas tasvir edilmiş. Tuwana Kralı Varpalavas’ı bir elinde buğday başakları diğerinde üzüm salkımı tutan tanrı Tarhundasa’a tapınırken gösterir. Tarhundas’ın başındaki boynuzlu başlık ilahiliği temsil etmektedir. Kral Varpalas daha küçük ve dua eder durumda tasvir edilmiş kral’ın üzerindeki objeler, giysiler geç hitit sanatının özelliklerini yansıtmaktadır. Her iki figürün arasında bulunan hiyeroglif yazı da:”Ben hakim ve kahraman Tuvana Kralı Varpalavas; sarayda bir prens iken, bu asmaları diktim, Tarhundas onlara bereket ve bolluk versin” yazılıdır.

İlk Kez Kâtip Çelebi Tanıttı

İvriz Kaya Anıtını ilk tanıtan kişi Kâtip Çelebi’dir. Kâtip Çelebi, 1648 yılında yazdığı ‘Cihannümâ’ adlı eseride, Ereğli’den “Ereğli ism-i kadimi Herakle-i Karaman, bir kasaba-i azîmedir ki yirmi iki mahallesi vardır ve her birinde mahsus mesâcit ve dört cami‘ vardır ki birisi Karamanoğlu İbrahim Beg binâsıdır ve birisi Şihabeddin Maktûl’e mensubdur ve anda türbesi vardır ve iki hamâmı vardır” diye söz ederken, İvriz Kaya Anıtını da şu şekilde tanıtmaktadır; “Hâlâ ol menba‘da vakı‘ Abriz nam karyenin emiri ve kebiri Ebrindos nam bir kâfir yiğidin şekli olmak üzere ol heykel bir elinde bir deste sünbüle ve bir elinde iki hûşe (salkım) engür (üzüm) suret-i nakş ve tasvir olunmuş...” şeklinde tasvir ederek dünya literatürüne ilk defa kazandıran gezgin unvanına da sahip oluyor. Yukarıda tasvir edilen; “Abriz nam karyenin emiri ve kebiri Ebrindos nam bir kâfir yiğidin şekli olmak üzere ol heykel bir elinde bir deste sünbüle ve bir elinde iki hûşe (salkım) engür (üzüm) sureti nakş ve tasvir olunmuş.” der. Katip Çelebinin bu tanımı birçok tarihçilere de referans kaynağı olmuştur.

Hititlerin Tahıl Ambarı

Genel olarak Konya Ovası Hititler için önemli bir coğrafyadır. Bunun en büyük kanıtı Konya Ovası’nın etrafının Hitit Anıtları ile donatılmasıdır. Çünkü Konya Ovası, bugün olduğu gibi dünde Hititlerin buğday yani tahıl ambarı olmuştur. Onun için anıtta başağa yer verilmesi tesadüfü değildir. Anıtta kralın bir eli ile başağı bir eli ile üzümü tutması da çok manidardır. Çünkü başak Konya’nın simgelerindendir. Başak ile Konya Ovası, üzüm ile de dağlık kesim simgelenmiştir. Sonuç olarak bugün Türkiye’nin tahıl ambarı olan Konya’da tarım milattan önceye dayanmaktadır.

Anıtın bugün bile Ereğli’nin sulama ve içme ihtiyacını karşılayan su kaynağının olması, özellikle o yerin seçilmesi de tesadüfü değildir. Hititler tarım için suyun önemini bildikleri için bütün su veren bereketli dağların yakınlarını ve su kaynaklarını anıtlaştırdıkları görülmektedir. Ereğli’deki İvriz kabartmaları ile Konya’nın diğer bir ilçesi olan Beyşehir’deki Eflatunpınar Hitit Su Anıtı karşımızda duran en önemli örneklerdir. Eflatunpınar Hitit Su Anıtı o dönem bir nevi baraj görevi gören bir yapıttır. İvriz Kabartması kadar sanatkârane bir yapıya sahiptir.

Kısacası Konya sadece Selçuklulara da değil Hititlere de başkentlik yapmıştır. Bugün olduğu gibi dünde tahıl ambarı görmüş, tarımı bu topraklarda bize emanet edilmiştir. Bizlerde bu emaneti layığı ile yerine getirmeye çalışacağız.

Kaynak: https://politikkalem.com/tarih/dunya-tarihi/dunyanin-ilk-yazili-tarim-aniti-ivriz-kaya-aniti/