Engin Geçtan ile muhayyel söyleşi

Unvan: Türk Psikiyatr ve Yazar
Doğum: İzmir, Türkiye, 12 Ocak 1932

Ölüm: 19 Şubat 2018
1956 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden mezun olan Geçtan, psikoloji ve nöroloji dallarında ABD'de New York ve Columbia üniversitelerinde beş yıl süreyle uzmanlık eğitimi gördü.
1974'te profesörlüğe yükselen Geçtan, ODTÜ, Ankara, Boğaziçi ve Marmara üniversitelerinde öğretim üyeliğinde bulundu.
Kırk yıllık bir deneyimin ardından psikiyatriye, ülkemiz insanına ve bugün kaosun kenarında yaşanan süreçlere bakışını dile getiren Kim bilir? ve Hayat adlı kitapları yayımlandı.

ESERLERİ:
İnsan Olmak
Hayat
Zamane
Psikanaliz ve Sonrası
Varoluş ve Psikiyatri
Bir Günlük Yerim Kaldı İster misiniz?
Kimbilir?
Rastgele Ben
Kızarmış Palamutun Kokusu
Kırmızı Kitap
Dersaadet'te Dans
Seyyar
Tren
Kuru Su
Dünya Hali
Mesela Saat Onda

Bir insanı sevmek neyi de içerir?
Bir insanı sevmek, onun gerçeklerini anlamaya çalışmayı da içerir.

Erik Erikson çocukluk dönemiyle ilgili ne söylüyor?
Eğer her şey çocukluk dönemi ile açıklanırsa, o zaman her şey bir başkasının kusuru olarak değerlendirilir ve insanın kendi sorumluluğunu üstlenme gücüne duyulan güven de küçümsenmiş olur.

Bazen farklı bir şey söyler farklı bir şey mi kastediyoruz?
"O bensiz yapamaz!" sözü aslında, "Ben onsuz yapamam!" gerçeğinin saptırılmasından başka bir şey değildir..

Kendisine değer vermeyen insan neyi algılayamaz?
Kendisine değer vermeyen insan başkalarının duygusal ihtiyaçlarını da algılayamaz.

İnsanlarda ne görülmeye başladı?
İnsanların kendilerini "hiç kimse" hissetmeleri haline karşı geliştirdikleri "fark edilme" çabaları her zamankinden sık görülür oldu.

Besinlerimize ne bulaştı?
İnsanları toplu olarak yok etmeyi amaçlayan silahların yapımı ve denenmesi sonucu havada biriken radyokaktivite,cıva,vb. zehirli maddeler besinlerimize de bulaşmış durumdadır..

Malcolm Mugreridge'ye göre televizyon neyi ortaya çıkarıyor?
"Televizyon insanları koflaştırmayı amaçlamıyor, insanların kofluğunu ortaya çıkarıyor."

İlişki nedir?
İlişki bir sanattır ve bu konuda karşı cinsle olan ilişkilerde genel olarak insan ilişkileri birbirinden soyutlanamaz.

Evcilik oyunu neye hazırlıktır?
Evcilik oyunu çocuğun ileride yuva kurmasına bir hazırlıktır..

İnsanın zamana bakışında bir gariplik var mıdır?
İnsan bir zaman tüketicisidir.Üstelik bize ayrılan bu zaman oldukça sınırlıdır da.Ama yine de çoğumuz yapmak istediklerimizi sonsuza dek zamanımız varmışçasına erteleriz.

Geçmişle ilgili ne hissediyorsunuz?
Geçmişte kendimi kandırılmış gibi hissediyorum, kendileri de kandırılmış olanlar tarafından. Hayvanların yalnızca içgüdüleriyle davrandıklarını söylemişlerdi, oysa bugün, bizimkinden farklı da olsa bilinçli davranışları olduğunu öğreniyoruz. Bugünkü bilgimize göre, insan, doğduğunu ve bir gün öleceğini bilen tek varlık, ama bu onu diğer varlıklardan üstün kılmıyor, doğada var olduğunu sandığımız hiyerarşiler belki de bizim kendimize uyguladığımız birtakım ölçütlerin yansımaları.

İyi insan kimdir?
iyi insan, çevresine olduğu kadar kendisine karşı da iyi olan kişidir.

Annelik ne yapar?
Annelik, bir kadının kadınlığına yeni bir boyut katar.

Sağlıklı bir anne modeli çok mu önemlidir?
Sağlıklı bir anne modelinden yoksun büyümüş kadınlardaki kimlik bunalımı çeşitli biçimlerde yaşanabilir. Kimi kadın erkeksi bir sorumluluk üstlenerek erkeğinden de daha erkek olma çabasındadır. Böylesi kadınlar, ev işleriyle uğraşan, yemek ve pasta tarifeleriyle ilgilenen, ya da çay toplantılarına katılan kadınları küçümserler. Onlara göre bu etkinlikler kadının güçsüzlüğünün simgesidir. Önyargılı olduklarından ev kadınlığı kimliğinin yaratıcı ve yapıcı yönlerini göremezler. Kimi ise ev kadınlığı çerçevesi içerisinde bir egemenlik kurmuştur. Böylece bir yandan erkeğine ve çocuklarına yönelik sadizmini, diğer yandan kendine yönelik mazoşizmini yaşar.

İnsanları sevebilmek neyi gerektirir?
İnsanları sevebilmek, onlarla başedebilecek yöntemleri geliştirebilmeyi gerektirir.

İnsan kendisine güvenirse ne olur?
İnsan kendisine güvenirse, diğer kişilerden de Korkmaz; diğer insanlardan korkan biriyse çaresizlik duyguları Yaşar. Bir insanın kendine güvenmesi çocukluk yıllarında çevresine duyduğu güvenle başlar. Bu duyguyu sonradan, kendinden elde edebilmesi oldukça güçtür.

Hangi anne-babaların rehberliği nitelikli olamaz?
Nasıl yaşanacağını bilemeyen ana-babaların çocuklarına verdikleri öğütler ve uyguladıkları kurallar çocuğun ileriki yaşamı için gerekli olan rehberliği sağlayacak nitelikte olamaz.

Dünyada kaç tür insan vardır?
Dünyada iki tür insan vardır: Yaşayanlar ve yaşayanları seyredip eleştirenler. Seyretmek ölümü, katılmak ise yaşamı simgeler!

İyi anne-baba kimdir?
İyi anne ya da baba, kendisini yaşayabilen kişidir. Yaşamın içinde olan ve kendisini yaşayabilen kişi diğer insanların da yaşamına saygılıdır.

Toplumlar her zaman faydalı sistem mi kurarlar?
Toplumlar bize bir yandan anlamlı yaşamanın gereği olan düzeni sağlarken, öte yandan bireyin kendisini gerçekleştirebilmesini engelleyici sistemler de oluşturabiliyor..

Gerçek alçakgönüllülük nasıldır?
Gerçek anlamda alçakgönüllülük sözlerde değil, davranışlarda anlatım bulur.

Üzüntüler yatınca biter mi?
Üzüntüler gece yatağa girdikten sonra da bitmez.

İnsan nedir?
İnsan bir zaman tüketicisidir.

Hangi insan devrilebilir?
Bir insan ancak kendi içinde devrikse başkaları tarafından devrilebilir.

Bir insana değer vermek nedir?
Bir insana değer vermek, onun gerçeklerini anlamaya çalışmak ve onu olduğu gibi benimseyebilmektir. Ama birçok kişi diğer insanlara değer verdiği sanısıyla aslında kendi narsisist ihtiyaçlarına doyum sağlar.

Kaygılı insan neyi beceremez?
Kaygılı insan vermeyi de almayı da beceremez. Verilenle yetinmeyip tüm sorumluluğunun çevresindeki insanlar tarafından üstlenilmesini bekleyebilir.

İnsandaki eksiklik duygusu gerekli midir?
İnsandaki eksiklik duygusu da, bireyin gelişimi ve insanlığın evrimi için gerekli bir dürtüdür.

İnsan ne zaman çaresizlik duygusunu yaşayabilir?
Her insan yaşamı boyunca zaman zaman başedemeyeceğini farkettiği durumlarla karşılaştığında çaresizlik duygusunu yaşayabilir.

Kime yoğun bir kızgınlık oluşur?
Sevgisini esirgeyen, engelleyen ya da terk eden kişiye kızgınlık öylesine yoğundur ki, bu onu yok etme isteğine dönüşür..

Sürekli kızgınlık nedir?
Sürekli kızgınlık bir tür uyuşturucudur.İnsanı hiçbir yere götürmez.

İnsan nasıl bir varlıktır?
İnsan hem yapan hem bozan, hem seven hem kıran bir varlıktır.

Neyi farkedebilmek önem taşır?
Bir duyguyu «nasıl» yaşamakta olduğumuzu farkedebilmek, onun geçmişe dönük nedenlerini açıklayabilmiş olmaktan çok daha büyük önem taşır!

Narsist insan neyin ürünüdür?
Narsist insan, aslında kendi anne ya da babasının narsizminin ürünüdür.

Hangi toplumlar huzura kavuşamaz?
Kendi tarihlerini kabul edemeyen insanlar gibi, tarihi ile yüzleşip onu ortaklaşa kabul edememiş toplumların da huzura ulaşmaları mümkün olamıyor.

Kıskanılmayı istemek doğru bir davranış mıdır?
Arada bir kıskanılmış olmak bazı insanlar için benliği okşayıcı bir etki yaratabilirse de gerçekdışı olayların nedeni olarak sürekli suçlanmak insanı bunaltır ve birlikte olduğu kişiye saygısını yitirmesine neden olur.

Hangisi daha zordur?
Bir ilişkiyi sürdürebilmek başlatmaktan daha zordur.

Bir kadın bir kızı olduğunda ne yapabilir?
Bir kadının bir kızı olduğunda, ona kendi kadınlığına ilişkin değersizlik duygularını aşılayabilir ya da hoşlanmadığı cinsiyetini kendisine anımsattığı için ona karşı itici ve reddedici davranışlar geliştirerek ilgisini erkek evlatlarına yöneltebilir.

Sınırlarını oluşturamayan çocuk neyi öğrenemez?
Çocuk, duygusal ihtiyaçlarının doyurulmaması ya da aşırı doyurulması sonucu kendi benliğinin sınırlarını oluşturamazsa, diğer insanları da kendilerine özgü ihtiyaçları olan varlıklar olarak kabul etmeyi öğrenemez.

Neyin bedeli mutsuzlukla ödenir?
Kendi seçimimizin dışında sürüklenmiş olmanın bedeli ise mutsuzlukla ödenir.

Bir olay nasıl gözükür?
Bir olaya nasıl bakarsak bize öyle görünür.

Kişiliğin bireyleşebilmesi için ne gerekir?
Kişiliğin bireyleşebilmesi için, insanın kendisine ilişkin gerçekleri olabildiğince bilinçlendirebilmesi gerekir. Ne var ki, birçok insan kendini tanımak için çaba göstermeksizin yaşamına anlam katabilmeyi umar ve beklediklerini bulabilmek için bir mucizenin gerçekleşmesini bekler. Oysa insan, gerçeklerini tanıyabildiği oranda kendisiyle uzlaşır ve çevresine karşı da daha hoşgörülü olur.

Bir insan kaygılardan nasıl kurtulabilir?
Bir insanın kaygılarından kurtulabilmesi için tek yol, kendi varoluş sorumluluğunu üstlenebilmesidir.

Ne bir ütopyadır?
Sürekli görkem ya da kusursuzluk bir ütopyadır.

Kendimizle yüzleşebilir miyiz?
Acı da verse hoşlanmadığımız kendimizle yüzleşebilmeli ve bu yüzden asla kendimizi lanetlememeliyiz.

Kendilerini değersiz bulan insanlar nasıl davranırlar?
Toplumun erkek kimliğine ilişkin beklentilerini karşılayamadığı için kendilerini değersiz bulan insanlar, erkekliklerini abartılmış bir biçimde yaşayarak üstün bir varlık olabilecekleri sanısına kapılırlar.

Eksikliğin fark edilmesi ne yapar?
Eksikliğin fark edilmesi insanı güdüler ve eyleme geçirir.

Bir insanın tutarsızlığı neyin sonucudur?
Bir insanın ne olduğu ile ne olması gerektiği konusundaki tutarsızlığı değersizlik duygularının doğal bir sonucudur.

Bir insan nasıl değişebilir?
Her bir insan kendi benliğiyle yüzleşmeyi göze alabildiği ve değişmeyi istediği oranda değişebilir.

Bir insana değer vermek nedir?
Bir insana değer vermek, onun gerçeklerini anlamaya çalışmak ve onu olduğu gibi benimseyebilmektir.

Bir insana acımak neden kaynaklanabilir?
Bir insana acımak, bazen o kişide kendi acınacak yönlerimizi görmekten ya da görmezden geldiğimiz sadistçe eğilimlerimizin gerçekleştiğini gözlemlemekten dolayı yaşadığımız suçluluk duygularından da kaynaklanabilir.

Bazı kişiler diğer insanların sorunlarıyla neden ilgilenir?
Bazı kişiler ise diğer insanların sorunlarıyla özellikle ilgilenirler; kimin derdi olsa, nerede bir acı yaşansa orada belirirler. Normal insanın yardımseverliğinden farklı olan bu tür tutumlarda üstü kapalı bir sadistlik öğesi bulunur ve kişi diğer insanları zor durumda ya da acı çekerken görmekten ötürü dolaylı bir doyum sağlar.

Diğer insanlarla birlikteyken tedirgin olan kişi nasıl bir yaklaşım ortaya koyar?
Diğer insanlarla birlikteyken tedirgin olan kişi, tüm enerjisini gereksiz yere savunma amacıyla kullandığından kendisinde var olan potansiyeli de harekete geçiremez ve kapasitesinin altında bir etkinlik gösterir. Böyle bir durum insanın kendi varoluş sorumluluğunu da üstlenebilmesini engeller.

Oyunlar neyi yansıtır?
Oyunlar çocuğun yaşadığı kültürü yansıtırlar.

Anne-babaya bakışımız nasıl olmalıdır?
Ana-babalar bizleri ayrı birer varlık olarak görememiş olabilir, ama biz de onları kendimizinkinden ayrı dünyaları olan varlıklar olarak göremediğimiz sürece gerçek anlamda yetişkinliğe ulaşmış sayılamayız.

Kendimize değer vermek önemli midir?
Kendisine değer vermeyen insan başkalarının duygusal ihtiyaçlarını da algılayamaz.

Tutucu kişi kimdir?
Tutucu kişi, yapmak istediği ama yaparsa suçlanacağı davranışları başkalarında gördüğünde onları eleştirerek ya da engelleyerek kendi isteklerini ketlemeye çalışır.

Kadın nereden nereye gidiyor?
Önce ikinci sınıf evlat, daha sonra gelin kimlikleri içinde ezilen kadın, anne olduktan sonra aile içinde giderek güç kazanmaya ve çocukları üzerinde egemenlik kurmaya başlar.

Hangi çocuklar kişiliklerini bütünleştiremezler?
Kendi yetersizlikleri nedeniyle reddedici ya da aşırı koruyucu tutumlar gösteren ana-babaların çocukları ise kendilerine ayrı bir varlık olarak değer verilmediğinden kişiliklerini bütünleştiremezler. Yetişkinliğe ulaştıklarında da çocukken doyurulmamış ihtiyaçlarını diğer insanlardan karşılayabilmek için umutsuzca çabalarlar.

Anne-baba çok mu etkilidir?
Bir insanın ilişkileri ana-babasıyla başlar. Bu öylesi bir beraberliktir ki, bıraktığı izlerin bazıları yaşam boyu varlığını sürdürebilir ve yetişkin insanın dünyasını algılama biçimini etkileyebilir.

Bir insanın kendine güvenmesi nasıl başlar?
Bir insanın kendine güvenmesi çocukluk yıllarında çevresine duyduğu güvenle başlar. Bu duygu sonradan, kendinden elde edilebilmesi oldukça güçtür.

Samimiyetsizlik nasıl gelişmiştir?
Samimiyetsizlik uygarlıkla gelişmiştir. Çünkü uygarlıkla birlikte diplomasi de gelişmiş, çalınacak şeylerin sayısı da artmıştır, ilkel insanlarda mülkiyet geliştikçe hırsızlık ve yalan da başlar.

Yaşamak ne içerir?
Yaşamak iniş ve çıkışları içerir..

Hangi kargaşa daha ürkütücüdür?
İnsanın kendi içindeki kargaşa toplumsal kargaşadan daha ürkütücüdür.

Bir insanın gerçek kimliği neye göre belirlenir?
Bir insanın gerçek kimliği, yaşadığı olayların ne olduğuna değil, o olayların kişi tarafından nasıl yaşandığına göre belirlenir. Kendisini geleneksel değerlerle yönetmeye alışagelmiş insanlar birden bundan yoksun bırakılıp kendi varoluş sorumluluğu ile yüzleşmek zorunda kalırsa “kimlik bunalımı” denilen olgunun yaşanması da kaçınılmaz olur.

İlişki nedir?
İlişki ya da sevgi yaşayan bir süreçtir, nesne değil

Bazıları niye bizi ararlar?
Yalnızca işi düştüğünde ya da dert anlatmak için bizi arayanlar, karşılaştığımızda bizim o andaki koşullarımız ne olursa olsun sürekli kendilerinden ve sorunlarından söz edenler oldukça sık yaşadığımız örneklerdir. Böyle insanlar gerçekten bizi görmek istedikleri için değil, o anda yalnız kalmak istemedikleri için bizi ararlar.

İnsan nasıl daha hoşgörülü olur?
İnsan, gerçeklerini tanıyabildiği oranda kendisiyle uzlaşır ve çevresine karşı da daha hoşgörülü olur..

Bazı insanlar için önemli olan nedir?
İnsanlar vardır bilirsiniz, başkalarından sürekli bir şeyler bekler ya da isterler. Onlar için önemli olan, diğer bir insanın ya da insanların kendileri için bir şey yapmasıdır.

Toplumlar için geçmiş önemli midir?
İnsan doğası yalnızca belirli bir zaman kesiti içinde nasıl değerlendirilemezse, toplumlar da geçmişlerini özümseyemedikleri sürece kendilerini gereğince anlayamazlar. Şimdiki zamanın hem geleceği hem de geçmişi içerdiğini görmezden gelen toplumların bireyleri ise evrensel olma niteliğine ulaşamazlar!

Bir insana değer vermek neyi kapsar?
Bir insana değer vermek, onun gerçeklerini anlamaya çalışmak ve onu olduğu gibi benimseyebilmektir

Tarih, ne örnekleriyle doludur?
Tarih, iktidar tutkusuna kapıldığı ve nerede duracağını bilmediği için kendisini ve çevresini yok etmiş insan örnekleriyle doludur.

Doğayla başbaşa olmak insanda nasıl bir duygu uyandırır?
İnsanın kısa bir süre için de olsa doğayla yeniden baş başa olması, onu eski bir dostla birlikteymişçesine mutlu eder.

İnsan kendine değer vermesi nasıl bir sonuç meydana getirir?
İnsan kendine değer verebildiği oranda başkalarına da değer verir; insanlara gerçek anlamda değer verdiğini hissettikçe kendisini de değerli bulur.

Bize ne iyi gelir?
Arada bir zararsız bir çılgınlık yapmak bize iyi gelir...

Yaratıcı kişi kimdir?
Yaratıcı kişi, gerektiğinde yalnız kalabilmekten korkmayan insandır. Yaratıcı insan ancak yalnız kalabildiği zaman içsel dünyasının zenginliklerine inebilir ve bunları sonradan, müzik, görsel sanatlar, edebiyat ya da bilimsel ve teknolojik buluşlar olarak bize ulaştırabilir.

İnsanın zamana bakışı nasıldır?
İnsan gençken zamanı, kaç yılı geride bıraktığını düşünerek değerlendirir. Kaç yılı kaldığını düşünmeye başladığı andan itibaren de orta yaşa girmiş olur.

Düşmanlarımıza malzemeyi biz mi veririz?
Çoğu zaman, düşmanlarımızın bizi yok etmesi için gerekli olan aracı kendimiz sağlarız"

İnsanı başkaları mı tahrik eder?
İnsan kendi haline bırakıldığında başkalarının canına kıyıp malına sahip olmayı düşünmez..Savaşçı yanı yalnızca kışkırtıldığı ya da engellendiği durumlarda etkinlik kazanır...

Alınganlık nedir?
Bir insanın kendisinde var olan düşmanca eğilimleri başkalarına mal etmesi biçiminde yaşanan duyguya alınganlık denir.

Anne-baba ve çocuk arasındaki sorunların başlangıç noktası nedir?
Her zaman anne-babadır.

İnsandaki eksiklik duygusu ile ilgili ne söylersiniz?
İnsandaki eksiklik duygusu da, bireyin gelişimi ve insanlığın evrimi için gerekli bir dürtüdür. Ama çoğumuz bu duygunun varlığını yadsıma eğilimindeyizdir. Çünkü eksiklik, toplumsal değer yargılarına göre arzu edilmeyen bir durumdur. Bu nedenle, eksik yönlerimizi ancak bazı durumlarla yüz yüze geldiğimizde kabul ederiz. Eksiklik duygusu, yarattığı hoşnutsuzluğa karşın yaşanması da kaçınılmaz bir olgudur. Üstelik insanın yaşamını sürdürebilmesi ve gelişebilmesi için zorunludur. Çünkü eksikliğin fark edilmesi insanı güdüler ve eyleme geçirir

Gerçek anlamda sevgi nasıl olur?
Gerçek anlamda sevgi, diğer insanları da kendimiz kadar sevebilmeyi içerir, kendimizden çok ya da kendi yerimize değil. ... Ama sevgi tek bir yaşantı değil süreçtir. İnsanın kendisini savunmasızca ortaya koyabilmiş olmasının acılarını ve zaferini içeren bir süreçtir.

Kusurumuzla yüzleşmenin faydası olur mu?
Kusurlu bir yanımızla yüzleşip bunu kabul edebilirsek, bu yanımızın bir süre sonra ortadan kalkma olasılığı da artar.

Dünya konusunda ne yapmak zorundayız?
İçinde yaşadığımız dünyanın zor bir alan olduğundan yakınarak zamanı tüketmek yerine, onu ve gerçekleri kabul ederek savaşmak zorundayız.

Sorumluluklar nasıl bir olgudur?
Bir insanın kendisine karşı sorumluluklarıyla başkalarına karşı sorumlulukları içiçe geçmiş tek bir olgudur, birbirinden soyutlanamaz!

Görüntü ile gerçek her zaman aynı olur mu?
Örneğin bazı insanlar vardır, dost ve sevecen davranışlar gösterirler, ama gözlerine dikkatle baktığınızda korku ve kızgınlık karışımı bir anlatımı kolayca görebilirsiniz.

Bir insanın kendine güvenmesi nasıl başlar?
Bir insanın kendine güvenmesi çocukluk yıllarında çevresine duyduğu güvenle başlar.

Değişme nasıl gerçekleştirilebilir?
Değişme, “neden” öyle davrandığımızı görebilmekten çok , o davranışı “nasıl” yaptığımızı anında fark edip, aradaki yaşantımızı anlamaya çalışarak gerçekleştirilebilir.

Bazı insanlar sürekli öfke halinde olurlar?
Gerçekten de bazı insanlar yalnızlıklarını ve boşluklarını gidermede kızgınlık duygusunu uyuşturucu bir madde olarak kullanır ve diğer insanlara karşı yaşadıkları sürekli öfke sayesinde kendileriyle yüzleşmekten kaçınırlar.

İnsan iletişim konusunda nasıl bir eğilim içindedir?
İnsan eskisinden çok daha fazla sayıda insanla, çok daha kısa süreli, daha yüzeysel ilişkiler kurma eğilimindedir.

Değersizlik duygusu nasıl eğilim meydana getirir?
Değersizlik duyguları yaşayan bir insan, kendi "değersiz" varlığına tanımadığı hakları başka insanlara tanıma eğilimindedir.

Çağdaş toplumlarda incinmek daha mı çeşitlendi?
Çağdaş toplumlarda incinmek ve diğerlerini incitmek eskiden olduğundan daha kolay. İnsanlar birbirleriyle eskisine oranla daha çeşitli biçimlerde ilişki kuruyorlar. Bunun sonucu kendimizi koruyacak savunma sistemleri geliştiriyoruz, incinmemek için diğer insanlara tereddütle yaklaşıyoruz.

Düşünce nedir?
Düşünce benliğimizin ayrılmaz bir parçasıdır.

Yaşantıya dönüşmemiş bilgi nedir?
Yaşantıya dönüşmemiş bilgi gerçek bilgi değildir.

Yetişkin yaşamımızda hangi insanlarla sorun yaşarız?
Yetişkin yaşamımızda da umudumuz olmayandan çok, bir şeyler beklediğimiz insanlarla sorun yaşarız.

Son olarak tutku neye sebep olur?
Eşya, para ya da iktidar sahibi olma tutku düzeyine ulaştığında, para, eşya ve iktidar insana sahip olmaya ve onu yönetmeye başlar.