Hakkında bilgin olmayan şeyin ardına düşme; çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur. ( isra suresi 36.ayet)

Örnek olay: 27 temmuz günü “Diyanet işleri başkanlığı Mekke sorumlusu Ahmet Daştanbek’in 270 bin dolar rüşvet aldığı iddia ediliyor” başlıklı kısa bir video sosyal medyanın gündemine düştü. Kısa videoda yetkili para sayarken – kaydediyormusun diye sorarken çeken kişi –korkulacak bir şey yok cevabı veriyor , ve video burada kesiliyor.

Başı ve sonu olmayan, başka her hangi bir bilginin yer almadığı videoya bakarak yüzlerce sosyal medya hesabı ve bir çok ulusal gazete bu videoyu referans alarak hem görevliyi hem de Diyanet işleri başkanlığını zan altında tutarak bilgi kirliliğine yol açtılar. Bir gün sonra Yetkili kişi belge ve delilleriyle sayılan paranın 10 bin dolarlık sadaka olduğunu ve muhasebe birimlerince kaydedildiğini açıkladı. Videoyu çeken kişinin ise görevli kişiye itibar suikastı yapmak için bu videoyu çektiği ses kayıtları ile ortaya çıktı. Fakat sorun şu ki” çamur atıldı izi kaldı” bu yalan haberi paylaşanların bir çoğu olayın doğrusu ortaya çıkınca paylaşma gereği duymadılar, çünkü zaten amaçları çamur atıp izini bırakmaktı. Ne yazık ki belki de bir çok kullanıcı Muhatap olduğu yalan haberin aslı ile karşılaşamadı.

Diyanet işleri başkanlığında görev yapmam nedeniyle bu haberi ilgimi çektiği için örnek olarak paylaştım. Ne yazık ki yalan haber suikastı devletin bütün kurumlarından, siyasetçilerine, yöneticilerden, sanatçılara varıncaya kadar herkese yapılıyor.

BİR ÇUVAL TAŞIN İÇİNDEKİ BİR TANE PİRİNÇ

İnternetin yaygınlaşması ile beraber bilgiye ulaşım çok kolaylaştığı için sevinmeye başlamıştık. Fakat ortaya daha büyük bir problemin çıkacağından habersizdik ; Doğru bilgiye ulaşmanın zorluğu. İnternet ortamındaki yazılı ve görsel veriler çoğalırken eş zamanlı olarak sahte bilgiler, yalan haberler ve asılsız verilerde aynı hızda çoğalmaya başladı. Ve bir gün geldi artık yalan ve sahte bilgiler doğru bilgileri çoktan solladı. Beş yıl önce yapılan bir araştırmaya göre sosyal medyada doğru bilginin 6 katı kadar yalan bilginin yer aldığı ifade ediliyordu. Bu beş yıl içinde yapay zekanın da gelişmesiyle birlikte bu oran çok çok daha yükselmeye başladı. Özellikle kriz dönemleri diyebileceğimiz, yangın, deprem , siyasal ve sosyal kriz dönemlerinde bu oranın yüzde doksanlara varması işten bile değil. Ve maalesef Oxford üniversitesinin 26 ülke üzerinde yaptığı çalışmada “ Sosyal medyayı haber kaynağı olarak gören “ ülkeler arasında Türkiye 2.sırada yer alıyor.

YALAN HABER ÜRETMENİN SEBEPLERİ;

1- Karşı tarafı yıpratmak için üretilen bilinçli iftira kampanyaları: Kişileri, kurumları ve liderleri yıpratmak amacıyla özel olarak sahte haber üreten trollerin varlığı bir gerçektir. Geçim kaynağını yalan haber üretip yaymakla sağlayan troller düzenli olarak telefon ve bilgisayar başında sahte haber üreterek çok takipçili hesapları aracılığıyla topluma pazarlarlar. Haberleri paylaşırken doğrusu çıksa bile suç teşkil etmeyecek biçimde oluştururlar.

2- ikinci grubumuzda ise bizzat kendisi yalan haber üretmeyen fakat haberin yalan olduğunu bilmesine rağmen paylaşarak karşı olduğu tarafı yıpratmaya çalışan sosyal medya kullanıcıları yer alıyor.

3- sahte haberlerin yaygınlaşmasının diğer bir sebebi de art niyet ve kötü amaç taşımaksızın gördüğü ve duyduğu her şeyin doğruluğunu araştırmadan paylaşan sosyal medya kullanıcıları geliyor.

2-Kaos ve kargaşa ortamı yaratmaya çalışan kökü dışarda sahte ve bot hesaplar:

Özellikle kriz durumlarında ortamı ve halkları manipule etmek, kaos ortamı oluşturmak için birçok sahte ve bot hesap açılıp paylaşımlar yapılarak yalan haberlerle kaos ortamı oluşturulmaya çalışılır.

Bot hesap nedir; Bir yazılım tarafından yönetilen ve gerçek bir insan tarafından yönetilmeyen hesaplara bot hesaplar deniliyor. Bu bot hesaplar bir insan gibi paylaşım yapabilir, kendilerine verilen belirli programları otomatik şekilde gerçekleştirir. Bu bot hesaplar belirlenen konuları gündeme taşıyabildiği gibi, istemedikleri görüşleri bastırabilirler. Makine düzeni olduğu için 7-24 paylaşım ve yorum yaparak istedikleri meseleleri gündemde tutabilirler. Özellikle x de aktif olan bu bot hesapların sahte hesap oluşturma da normal kullanıcılardan 7 kat daha fazla etkili olduğu söyleniyor. X hesaplarının yüzde 20 sinin bu bot hesaplardan oluştuğu söyleniyor. Bu hesapların normal kullanıcılara göre onlarca belki de yüzlerce kat etkileşim oluşturduğunu düşünürsek bu oran hiç de küçümsenecek bir rakam gibi gözükmüyor. 2023 de ki Seçimlerde trend olan x etiketlerinin yüzde atmışının bot hesaplar aracılığı ile olduğu ifade ediliyor.

3-Parodi ve Mizah amaçlı hesapların paylaşımı; Sosyal medyada çoğu zaman mizah amaçlı paylaşımlar gerçek zannedilebiliyor. Özellikle biraz daha derin mizah yapısına sahip paylaşımlar yüzeysel bakış açısıyla gerçek zannedilerek elden ele paylaşılıyor ve mizah haberi bir çok kişi gerçek zannetmeye başlayabiliyor.

4- Etkileşim ve Tık tuzağı: İnsan zihnini araştıran uzmanlar insan beyninin olumlu olaylara nazaran olumsuz olaylara daha çok meraklı olduğunu ve ilgi gösterdiğini ortaya çıkarmışlar. Zihnin bu çalışma prensibini çözen dijital kurtlar da sürekli ilgi çekecek tarzda – bir çoğu da bot olan -hesaplarla sürekli olarak olumsuz haberler pazarlayarak etkileşimini devam ettiriyorlar. Çarpıcı ve olumsuz ama yalan haberler doğru haberlerden çok daha rağbet görüp hızlı yayılıyor. Yine içerik üreticilerin bir bölümü henüz sorumlululuk bilinci oluşmamış çocuklardan oluşuyor. Henüz ahlaki meziyetleri gelişmemiş çocuklar takipçi ve etkileşim elde edebilmek için yalan doğru demeden içerik üretip paylaşabiliyor.

Söz uzadı ...Sanal dünyada sahte haberler ve dezenformasyon ile nasıl mücadele edebileceğimizi ve yalan ve sahte paylaşımları farketmenin yollarını da diğer yazımızda anlatmaya çalışacağız.