Farabi, Ebū Nasr Muhammed el-Fārāb; Batı'da bilinen adıyla Alpharabius

- (d. 872 Fārāb – ö. 950 Şam),

- Ünlü filozof ve bilim adamı. Aynı zamanda gökbilimci, mantıkçı ve müzisyendir. Yorumları ve incelemeleri sayesinde Farabi ortaçağ islam aydınları arasında Muallim-i Sani ya da Hace-i Sani (İkinci Üstad / Magister secundus) olarak bilinir. Hace-i Evvel (Birinci Üstad / Magister Primus) ise Aristo'dur.

- Arapça'nın bir felsefe dili haline gelmesine büyük bir katkı yapmıştır.

- Farabi, Aristo'nun 6 ciltlik temel mantık kitabı Organon'un tüm bölümlerini içeren çeviriler ve şerhler kaleme aldı ve Organon'u iki bölüm daha ekleyerek 8 kitaba çıkardı. - - Farabi'nin diğer bir çalışma alanı Doğa felsefesi, Metafizik ve Psikoloji olmuştur. Doğa anlayışı dönemin Batlamyusçu dünya merkezli görüşüne uygundur.

- Farabi'ye atfedilen kitapların sayısı 100 ile 160 arasındadır.

- Farabi, El-Kindi'nin kurucusu olduğu kabul edilen ve İslam felsefesi içinde rasyonal/Aristocu eğilimi ifade eden Meşşailik akımının ikinci kurucusudur.

• Her kalp neyi kavrar?
• Her kalp kendi hüznünü kavrar. Anlaşılmayı beklemeyin.

• Kötülük neyin ürünüdür?
• Kötülük ancak seçme ve iradenin ürünüdür.

• Erdemli amaçlar hakkında ne söylersiniz?
• Erdemli amaçlar güzel olan amaçlardır. Herhangi bir dinin mensuplarına göre en soylu olanı, ancak o dinin ahlâki erdemlerine sahip biri keşfedebilir.

• Hangi toplum erdemli bir toplumdur?
• İnsanları, mutluluğu elde etmek için birbirlerine yardım eden toplum, erdemli, mükemmel bir toplumdur.

• Hangi şehir erdemli bir şehirdir?
• İnsanları, kendileriyle hakiki anlamda mutluluğun elde edildiği seyler için birbirlerine yardım etmeyi amaçladıkları bir şehir, erdemli, mükemmel bir şehirdir(madinâ fâdıla)

• Mutluluk nedir?
• Mutluluk, insan ruhunun varlık bakımından, güc alacağı bir maddeye ihtiyaç duymadığı bir mükemmellik derecesine ulaşmasıdır.

• Şehirlerdeki ve milletlerdeki birlik ve beraberliğin sebepleri aynı mıdır?
• Bütün şehirlerdeki ve milletlerdeki birlik ve beraberliğin sebepleri aynı değildir. Menfaat, düşman korkusu, ortak savunma ve benzeri meseleler birlikte bulunmayı ve birlikte çaba göstermeyi gerektirir.

• Hangi millet faziletli olmaya hak kazanır?
• Eğer bir toplum veya millet aynı gayenin gerçekleşmesi için uğraşırsa, o toplum veya millet faziletli olmaya hak kazanır.

• Kim değersizleşir?
• Her halini anlatan değersizleşir

• Kim yolda kalır?
• Herkese güvenen yolda kalır.

• Kim yalnızlaşır?
• Her sırrını açığa vuran yalnızlaşır

• Kim tükenir?
• Her meziyetini ortaya koyan tükenir

• Kim cahil sayılır?
• Her bildiğini söyleyen cahil sayılır..

• Kalbin ve beyinin vücuttaki konumu nedir?
• Kalp, başka bir organdan emir almayan amir organdır. Ondan sonra beyin gelir. O, kalbin emirlerine uyar ve bütün diğer organlara emreder. O bir evin kâhyası ile karşılaştırılabilir. Çünkü kâhyanın kendisi evin sahibinin hizmetindedir. Evin diğer mensupları ise kâhyanın emrindedirler. O sanki ev sahibinin temsilcisidir...onun 'naibidir'...

• Kimler kötü alışkanlıklardan zevk alırlar?
• Nefisçe hasta olanlar, hayal güçleri bozulduğundan, kötü alışkanlıklardan zevk alırlar.

• Mutluluk nedir?
• Mutluluk salt iyiliktir. Mutluluğun başarılması ve elde edilmesi için yaralı olan her şey iyidir. Herhangi bir şekilde mutluluğa giden yolu tıkayan her şey salt kötülüktür.

• En mükemmel bilgi nedir?
• En mükemmel bilgi, kalıcı olan ve ortadan kalkması mümkün olmayan şeyin, yine ortadan kalkması mümkün olmayan kalıcı bir bilgi ile bilinmesidir.

• Bir şeyin bilgisi nasıl elde edilir?
• Bir şeyin bilgisi, akıl kuvvetiyle veya tahayyül kuvvetiyle veya duyusal algı ile elde edilebilir.

• Seçme ve arzu kimde bulunur?
• Seçme, özel olarak insanda bulunur; duyu ve tahayyülden doğan arzu, eğilim ise başka hayvanlarda da vardır.

• Kalbin hizmetinde olan organ hangisidir?
• Kalbin hizmetinde en yüksek işleri yapmakla görevli olan, beyindir.

• Bizde üstün ve güzel kimdir?
• Bizde seven, üstün ve güzel değil, sevilen üstün ve güzeldir.

• İnsan tek başına mükemmel olabilir mi?
• Bir insan tek başına ve diğer birçok insanın yardımı olmaksızın mükemmelliğe ulaşamaz.,

• İlk olanın zıddı olur mu?
• İlk Olan'ın zıddının olması da imkansızdır.

• Mükemmelliğe erişmek için ne gereklidir?
• Mükemmelliğe bir nebze olsun erişebilmek için, her insan diğer insanlar arasında yaşamaya ve onlarla ilişki kurmaya mecburdur.

• Hangi varlık ezeli olamaz?
• Var olmaması olası olan şey ezeli olamaz.

• Siyasal hayat neyin zorunlu şartıdır?
• Siyasal hayat, ahlâki hayatın gerçekleştirilmesinin zorunlu şartıdır.

• Ruh neden büyük ızdırap duyar?
• Kötü ruhsal tavırların iyi tavırlarla çatışmasından ruh büyük bir ıstırap duyar.

• Hükümdarlar milletin karakterine etki eder mi?
• Nasıl ki bir aile reisi, o ev halkının karakterini şekillendirir ve onları eğitirse, çocuk ve gençlerin bakıcıları nasıl onların karakterini şekillendirir ve onları eğitirse, hükümdar da milletin karakterini şekillendirir ve onu eğitir.

• Cahil şehir hangi şehirdir?
• Cahil şehir, halkı mutluluğu bilmeyen, onu hatırına bile getirmeyen şehirdir. Onlar mutluluk konusunda aydınlatılsalar bile, onu ne anlayacak, ne de inanacaklardır.

• Şehir nedir millet nedir?
• Şehir bir milletin yaşadığı toprakların bir parçası, millet, üzerinde yaşanan dünyanın bütün toplumlarının bir parçasıdır.

• En kusurlu yalancı kimdir?
• Yalancıların en kusurlusu başkaları için yalan söyleyendir. Zalimin en alçağı da başkası adına zulmedendir.

• İnsanlar nimetler konusunda ne düşünürler?
• İnsanlar bir kez zorla elde ettiklerini nimetlere sahip oldular mı, bu nimetlerin korunması, devam ettirilmesi, giderek çoğaltılması gerektiğini düşünürler. Çünkü bu yapılmadığı takdirde onlar ortadan kalkacaklardır.

• Neyi sevmeli ve nasıl olmalıyız?
• Doğruluğu ve doğru insanları, adaleti ve adil insanları sevmeli, arzu ettiği şeylerle ilgili olarak dikkafalı, kavgacı olmamalıdır. Yeme içme konusunda açgözlü olmamalı, şehvet, altın, gümüş ve benzeri şeyleri küçümsemeye dönük tabii bir eğilime sahip olmalıdır. Yüce ruhlu olmalı, halkın gözünde çirkin olan şeylerden kaçınmalıdır. Dindar olmalı, doğruluk ve adalete kolayca boyun eğmeli, kötülük ve adaletsizliğe karşı ise dirençli olmalıdır. Doğru olan şeyleri yapma konusunda kuvvetli bir azme sahip olmalıdır.

• İnsanın durumu bugün size göre nasıldır?
• Neticede insan bugün yapması gereken şeyi yapmamakta, yapmaması gereken şeyi yapmakta, doğru olmayan birçok şeyi doğru, doğru olan birçok şeyi ise yanlış, saçma görmektedir.

• Ne gördünüz ne yaptınız?
• Zamanın ters, yarenliğin faydasız; her reisin bezgin ve her başın hasta olduğunu görünce; evime kapanıp şerefimi kayırmayı kâr bildim.

• Ruhlar da birbirinden farklı mıdır?
• Bedenlerin birbirlerinden farklılıkları sonsuz olduğundan, ruhların da birbirlerinden farklılıkları sonsuz olacaktır.

• Mümkün müdür?
• Bizce imkansız olarak görülen bir şeyin, imkansız olmaması mümkündür.

• En mutlu kişi kimdir?
• Kendisine karşı çıkan herkesi yenmek konusunda en başarılı olan kimse, en mutlu kimsedir.

• Her varlık niçin meydana getirilmiştir?
• Her varlık, varlık düzeninde ki özel konumuna uygun olarak gerçekleştirme imkânına sahip olduğu en yüksek kemale erişmek için meydana getirilmiştir. İnsana has kemale en üstün mutluluk denir ve insanlık düzenindeki konumuna göre her insan, ait olduğu insan türüne mahsus olan en üstün mutluluğa sahiptir.

• Zıtlık nedir?
• Zıtlık bir varlık eksikliğidir .

• Birbirinden ayrılamayan iki husus nedir?
• En güçlü fikri erdemle en güçlü ahlaki erdem birbirinden ayrılamaz.

• Kişi, ahlâki erdeme sahip olmadan neye sahip olamaz?
• Kişi, ahlâki erdeme sahip olmadan kuvvete sahip olamaz.

• İnsan insan olmaktan ne zaman uzaklaşır?
• Insan ne kadar hayvanca eylemde bulunursa, o insan olmaktan o kadar uzaktır ...

• Zıtların tabiatı nedir?
• Zıtların her birinin tabiatı öyledir ki, içlerinden birinin yokluğu, her yerde diğerinin varlığını gerektirir.

• Hakikat nasıl reddedilebilir?
• Hakikatın kendisi ise ancak yanıltma ve çarpıtma ile reddedilebilir.

• Başkalarının iyiliğini isteyen kimse hakkında ne dersiniz?
• Başkalarının iyiliğini isteyen bir kimse, ya gerçekten iyidir veya aslında iyi ve erdemli olmamaklar birlikte iyiliğini istediği kişilerce iyi olduğu zannedilendir.

• Varlıkların birbirlerine geçişkenliği var mıdır?
• Varlıkların her birinde diğerine ait olan bir şey, diğerinde de ona ait olan bir şey vardır. Öyle ki, onların her biri sanki diğerinden alması gereken bir hakka sahiptir.

• Tahayyülün yeri neresidir?
• Tahayyül kuvvetinin başka organlara dağılmış yardımcıları yoktur. O tektir ve onun da yeri kalptir.

• Her öğretim neden meydana gelir?
• Her öğretim iki şeyden meydana gelir: öğretilen şeyi tasavvur ettirme ve onun kavramını ruhta meydana getirme.

• Yöneticilik neyle olur?
• Yöneticilik iki şeyle olur :

a-) O insan yaradılışı ve tabiatı bakımından yöneticiliğe istidatlı olmalıdır.

b-) O insan yöneticilikle ilgili irade Meleke ve tutumlarını kazanmış olmalıdır.

• İlmin yüceliklerinden bahseder misiniz?
• Başka işlerde insanları istihdam edebildiğin hâlde, ilim sahibi olmak için kimseyi kullanamaman yani onu sadece kendi kendine elde edebiliyor olman, ayrıca elde edilen diğer nesnelerde olduğu gibi başkalarının istedikleri zaman senin elinden alamayacakları bir şey olması ilmin yüceliklerindendir.

• İnsan neyi ayırt etmelidir?
• İnsan, mükemmelliğe ulaşmasına engel olan şeyleri ayırt etmelidir; bu şeyler de kötülükler, erdemsizlikler ve çirkin davranışlardır. Ve o, bunların tamamı bilinir oluncaya, akılla kavranıncaya ve birbirinden ayırt edinceye kadar, her birinin ne olduğu, nasıl olduğu, neden olduğu ve ne için olduğunu açıklamalıdır.

• Son olarak okuyucularımıza öğretim ve eğitim hakkında ne söylersiniz?
• Öğretim sadece sözle olur; eğitim ise milletleri ve şehir insanlarını, pratik melekelerin sonucu olan fiillere, onlarda bu fiilleri gerçekleştirmeye yönelik bir azim yaratmak suretiyle alıştırmakla olur.

• Bu güzel ve faydalı söyleşi için teşekkür ediyorum.

• NOT: Bu muhayyel söyleşi yazarın kitaplarından alınan cümlelere sorular üretilerek kurgulanmıştır.