• Aliya İzzetbegoviç, 8 Ağustos 1925’te Bosna Hersek Bosanki Samac’ta dünyaya geldi.
• Ömrü boyunca Bosna Hersek’in bağımsızlığı için mücadele etti.
• 1970'te kaleme aldığı İslam Deklarasyonu isimli kitabı ile siyasi kimliğinden önce entelektüel tarafını ortaya koydu. Kurduğu gençlik teşkilatı ve kaleme aldığı eserler nedeniyle iki kez hapis yattı.
• 1988 yılında serbest bırakılmasının ardından siyasete ilk adımını attı. Bosna Hersek'te 1992-1995 yılları arasında yaşanan savaş sırasında Boşnakların liderliğini üstlendi.
• İzzetbegoviç, savaşın ardından yapılan ilk seçimi kazandı, Bosna Hersek’in ilk cumhurbaşkanı oldu. 2000 yılında rahatsızlığı nedeniyle cumhurbaşkanlığı görevinden ayrıldı, 19 Ekim 2003'te ise hayata veda etti.

• ESERLERİ
• - İslam Manifestosu
• - İslam Deklarasyonu ve İslamî Yeniden Doğuşun Sorunları
• - Doğu ve Batı Arasında İslam
• - Tarihe Tanıklığım

• Sayın Cumhurbaşkanı İslam’ın olduğu yerde neye yer yoktur?
• İslam’ın olduğu yerde umursamazlığa yer yoktur...

• Yayımladığınız İslam Deklerasyonu neye yöneliktir?
• Bu deklarasyon, nereye ait olduklarını bilen ve hangi tarafta olduklarını tüm kalpleriyle açık bir şekilde hisseden Müslümanlara yöneliktir.

• Türkiye nasıldı ne oldu?
• Türkiye, bir İslam ülkesiyken dünyaya hükmediyordu. Avrupa taklitçisi Türkiye ise dünyada yüzlerce örneği olan üçüncü sınıf bir ülke konumunda.

• Kudüs meselesi kimin meselesidir?
• Kudüs meselesi, ne sadece Filistinlilerin ne de sadece Arapların meselesidir. Kudüs, tüm müslümanların meselesidir. Kudüs'ü ellerinde tutmak için Yahudilerin İslam ve Müslümanları yenmeleri gerekecektir ki bu, Allah'a şükür, onların kudret dairesinin dışındadır.

• Kanunların çokluğu neyin emaresidir?
• Kanunların çokluğu ve kanun yapılmasının giriftliği, bir toplumda "çürümüş bir şeylerin olduğunu"* gösteren güçlü bir emaredir [...] *Hamlet'in "Something is rotten in the state of Denmark." cümlesine atıf.

• Nerede başarısız olursak başarısız oluruz?
• Eğer eğitim programlarında başarısızlık yaşamazsak, mağlup edilebileceğimiz hiçbir saha olmayacaktır.

• Ülkeler ile ilgili nasıl bir bağımlılık yaratıldı?
• Muhteviyatı yabancı felsefe, yabancı hayat tarzı, yabancı yardımı, yabancı sermayesi ve yabancı desteği olan bir tür maddi ve manevi bağımlılık yaratıldı. Resmi olarak bağımsız olan bu ülkeler, gerçek istiklâle erişemediler çünkü gerçek istiklâl, her şeyden önce manevi bağımsızlıktır. Manevi hürriyetini ilk sıraya koyarak onun için mücadele etmeyen bir milletin istiklâli, kısa sürede bayrak ve milli marşa indirgenecektir. Gerçek istiklâle nazaran bu ikisi oldukça küçüktür. Bu nedenle de her yerde Müslüman halkların hakiki bağımsızlık mücadelelerinin yeniden başlaması elzemdir.

• Kur’an’da kanunların durumu nedir?
• Kur'ân-ı Kerim'de gerçek "kanunlar" nispeten az iken "iman" çok daha fazla yer tutar. Kur'ân bu iman çerçevesinde pratik eylem talep etmektedir. Kanunların çokluğu ve kanun yapılmasının giriftliği, bir toplumda "çürümüş bir şeylerin olduğunu"* gösteren güçlü bir emaredir ve artık kanun çıkarmaya son verilerek insan yetiştirmeye başlanması gerektiğine işaret eder.

• Her insanın değerinin hakiki ölçüsü nedir?
• Her insanın değerinin hakiki ölçüsü onun kendi şahsi hayatı ve topluma ne verdiği ve ondan ne aldığı ile alakalıdır.

• İslam dünyası nasıl bir arazidir?
• İslam dünyası çöl değildir. O kendini sürüp işleyecek olanları bekleyen sürülmemiş bir arazidir.

• Kanunlar ne zaman anlamını yitirir?
• Toplumdaki bozukluk belli bir sınırı aştıktan sonra, kanunların hiçbir hükmü kalmıyor...

• Minare ile televizyon vericileri ne çağrışım yapıyor?
• Camilerin minareleri ile televizyon vericilerinden tamamen birbirine zıt fikirlerin yayılması durumunda ne gibi bir beklentiniz olabilir ki?

• İnsanla ilgili zor olan nedir?
• İnsan yetiştirip terbiye etmek zor , kendini eğitip terbiye etmek ise daha zordur ...

• Kur’an nasıl bir kitaba dönüştürüldü?
• Kur'an-ı Kerim'in nasıl okunması gerektiği hususunda geniş ve itinalı bir ilim ürettiler. Nihayetinde, Kur'an-ı Kerim'i, anlaşılan bir manası ve içeriği olmaksızın çıplak bir ses haline getirdiler.

• Alternatif belli midir?
• Alternatif belli; ya İslami restorasyon yönünde harekete geçmek ya da pasiflik ve durağanlık. Müslüman halklar için üçüncü bir seçenek mevcut değil.

• İslam aynı zamanda nedir?
• İslam sadece bir fikir ve kanun değil aynı zamanda aşk ve hissiyattır. İslam’a baş kaldıran herkes, nefret ve direnişten başka hiçbir şey biçmeyecektir...

22222222222222222222222222222222

• İslam nasıl bir düşüncedir?
• Tarihin bize gösterdiği zahir bir gerçeklik var; Müslüman halkların hayallerini tetikleyebilecek, gerekli ölçüdeki disiplini tahsis edebilecek ve Müslümanlara ilham ve enerji verebilecek yegâne düşünce İslam'dır.

• Ne yapalım?
• "İyilik yap, Tanrı'yı düşünerek bulmaktansa, iyilik yaparak bulmak daha kolaydır."

• Orijinal neye sahiptir?
• Orijinal güzellik vasfına sahiptir; buna karşı “her kopya çirkindir”.

• Kadınlar konusunda ne yapılmalıdır?
• Hiç kimsenin kadınları, onlara hiçbir hak tanımaksızın tutmak için İslam'ı referans göstermeye hakkı yoktur ve bu tür istismara son verilmelidir.

• Kaç türlü ahla vardır?
• Birisi erkekler diğeri kadınlar için olmak üzere iki türlü ahlâk yoktur.

• Allah’ı aramak nedir?
• Allah’ı aramak, her ne olursa olsun, din demektir. Fakat her arayış mutlaka bulmak demek değildir. Nihilizm de sûkutu hayaldir, fakat dünya ve düzen yüzünden değil, kainatta Allah yoktur diyen anlayış yüzünden. Eğer insan bir daha yaşamamak üzere ölüyorsa, o zaman her şey beyhude ve manasızdır.

• Bir idarede ve toplumda İslam olmazsa ne olur?
• İslami idareden yoksun bir İslam toplumu, tamamı erdirilmemiş ve güçsüz, İslam toplumundan yoksun bir İslami idare ise ya bir ütopya ya da zulümdür.

• Milletleri esir etmede hangi yöntem uygulanıyor?
• Milletimizin esir olması için artık demir zincirlere gerek yok. Zira, bir milletin eğitimindeki hevesi ve bilinci zedeleyen, yabancı "aydınlatma" yumağının yumuşak iplikleri de aynı görevi görüyor.

• Hedefe ulaşmak için her yol mübah mıdır?
• “Hedefe ulaşmak için her yol mübahtır" formülü sayısız cinayetlerin sebebi olmuştur. Ulvi hedef aşağılık (alçakça) bir vasıtayı kutsal kılamaz, fakat aşağılık bir vasıta her hedefi küçültebilir ve yıpratabilir....

• Ev hanımları konusunda toplumda oluşturulan algı nedir?
• Kadınların evi dışında çalışması, üretime katılması ile ilgili bu ısrarlı baskının psikolojik bir şekli de vardır, bu da kadınların evde, doğurarak ve çocuklara bakarak, evi idare ederek yarattığı ekonomik değerlerin tanınmamasıdır. Günde 10 ile 12 saat çalışan ev hanımını biz istatistiklerimizde işsiz olarak gösteriyor, "çalışmayan kategoriler" listesine ekliyoruz. Hepimiz kadının ne kadar çok çalıştığını biliyoruz ve aynı zamanda bunu görmezden geliyoruz. Kadın emeğinin görmeden gelinmesi, kadının evi terk etmesi, aileye sırtını dönmesi için bir çeşit baskı vardır. İslam kültürü başka bir yolda ilerlemelidir. Bunun başlangıç noktası annenin ve ev hanımının emeğinin tanınması olmalıdır.

• Sanat eserinin özü nedir?
• Sanat eserinin özü, dindarlık mefhumu veya iç hürriyetin manası gibi, aynı şekilde erişilmesi mümkün olmayan bir şeydir. Onu akıl yoluyla tespit etmeye matuf bütün teşebbüsler, hayatın tarifine dair çabalarda olduğu gibi, neticesiz kalmıştır.

• İnsan oğlunun kaderi nedir?
• İnsanoğlunun kaderi, yalnızlığı, faniliği ve ölümü meseleleri, varoluşun mana veya manasızlığı meselesi ve bu müşküllerden çıkış yolu bütün bunlar hiçbir zaman ilmin tetkik mevzuu olamaz; sanat ise, bu mevzulardan, istese de kaçamaz. Çünkü şiir “insan hakkındaki bilgi”dir, ilmin tabiat hakkında bilgi olduğu gibi…

• Güzelin zıddı nedir?
• Güzelin zıddı çirkin değil, yalandır.

• Hayat insanları ne yapıyor cami insanları ne yapıyor?
• Hayat insanları birbirinden ayırıyor, cami ise onları tekrar tekrar bir araya getirip kaynaştırıyor. Cami birlik, beraberlik, eşitlik ve iyi niyet okuludur.

• Ruhla insan arasında ne fark vardır?
• Ruh ebedidir; insan ise, zamanla sınırlanmıştır. Ve bu zaman içinde ihmal edilemeyecek bir vazifesi vardır.

• Zekat nedir?
• Zekât üst seviyelerden akan muazzam bir kıymetler nehri ve aynı zamanda kalpten kalbe, insandan insana irtibat kuran şefkat ve yardımlaşma ruhudur.

• Sevgi dünyevi midir uhrevi midir?
• Sevgi dünyevî değil, en yüksek uhrevî fazilettir.

• İnsanlar arası neden sevgi iletişimi olmuyor?
• İnsanlar birbirinden beton duvarlarla ayrılmış bulunuyorlar ve bu duvarlar herhangi bir sevgi cereyanına mani oluyor.

• Bilgisayarlar neleri yapamayacaklar?
• Geleceğin bilgisayarları insanın yaptığı her şeyi yapabilecektir. İki şey istisna olmak üzere; dindar olamayacak ve şiir yazamayacaklar.

• Kur’an nedir?
• Kur’an edebiyat değil, hayattır. Dolayısıyla ona bir düşünce tarzı değil, bir yaşam tarzı olarak bakılmalıdır.

• Herkes Kur’an’dan ne bulur?
• Herkes Kur'an'da kendisinin değeri kadarını bulacaktır.

• Din insandan nasıl çalışmasını ister?
• Din, insandan neticenin nasıl olacağını düşünmeden çalışmasını ister. Uygarlık ise sadece neticeyi göz önünde tutarak, mümkün olduğu kadar başkalarını, eski çağlarda köleleri, yeni çağda makineleri kullanmak suretiyle çalışmanın kendisini dışlamak ister.

• İnfakla ilgili ne söylersiniz?
• “Sevdiğiniz şeylerden infak etmeden iman etmiş olmazsınız.” Yani imana gel ki iyi insan olasın denmiyor. Tam tersine; iyi insan ol ki iman etmiş olasın. Nasıl imana geleyim, imanımı nasıl kuvvetlendireyim sorusuna cevap şudur: İyilik yap; Allah’ı tefekkür ederek bulmaktansa, iyilik yapmakla bulmak daha kolaydır.

• Ahlaklı ateizm olur mu?
• Ahlaklı ateist olabilir, ama, ahlaklı ateizm olamaz. Dindışı insanın ahlaklı olmasının kaynağı da dindir. Ancak geçmişteki eski bir dindir bu. Ve insanın ondan haberi bile yoktur. Bu din muhit, aile, edebiyat, film ve mimarinin içinden sayısız şekilde tesir icra etmeye ve ışımaya devam etmektedir. Güneşin çoktan battığı yerde de gecenin bütün sıcaklığı yine güneştendir.

• İslam kadını alçaltıyor mu?
• İslam kadını alçaltmıyor ama siz Anneliği alçaltıyorsunuz...

• Ahlak fonksiyonel midir rasyonel midir?
• Ahlak ne fonksiyonel ne de rasyoneldir. Eğer hayatımı tehlikeye atmak sûretiyle, komşumun çocuğunu kurtarmak üzere yanan eve girip, kucağımda ölmüş çocukla dönsem, neticesiz kalan hareketimin kıymetsiz olduğu söylenebilir mi?

• Suçluların müşterek vasfı nedir?
• Suçluların müşterek bir vasfı vardır: Boğulurcasına can sıkıntısı içinde bulunuyorlar… Etrafta maksatsız dolaşmak ve hiçbir şey beklememek, ölmeye çok yakındır…

• Terbiye kim içindir?
• Terbiye, insan; zorla alıştırma ise, hayvan içindir.

• Yalan bir cevabın etkisi ne kadardır?
• Yalan bir cevap, sahte bir ilaç kadar tehlikelidir.

• Hangi namaz manasızlıktır?
• Heyecan veya şuur içinde kılınmayan namaz hangi dünyada ve hangi bilinçte olursa olsun manasızlıktır.

• Jeremy Bentham’ın insanlık hakkındaki sözünü paylaşır mısınız?
• “İnsanlık, tabiat tarafından iki hükümdarın hakimiyeti altına sokulmuştur: Acı ve zevk. Bizim ne yapacağımızı ancak onlar göstermektedir.”

• İnsanın insana yakınlığı nasıldır?
• İnsanın insana yakınlığı manevidir, mekânla hiç alâkası yoktur.

• Ahlâka uygunluk nededir?
• Ahlâka uygunluk doğru harekette değil, ancak ve ancak doğru niyettedir.

• Mecburi ateizmde ne olur?
• Mecburi ateizmde sanat, bastırılmış dinin yerine geçer.

• Oruca bakışınız nedir?
• Zühtle sevinci ve bazı hallerde zevki de bir araya getiren İslamî oruç dünyada herhangi bir zamanda tatbik edilen terbiyevi tedbirlerin en tabii ve esaslı olanıdır. Ona kral sarayında olduğu gibi köy kulübesinde, bir filozofun evinde olduğu gibi bir işçinin meskeninde de rastlanır.

• Doğru dürüst insan kimdir?
• Hakiki manada doğru dürüst insan, ancak fedakarlığa gerçekçi bir gözle bakan ve icabında menfaatine bakmadan prensibe sadık kalandır.

• Cami ve kilise karşılaştırması yapar mısınız?
• Cami daima hadiselerin cereyan ettiği merkezi bir yerde, çarşı içinde ve mahallenin ortasındadır. Kilise ise “yüksekçe” yerler ister. Kilise mimarisi tekellüflü sessizlik, karanlık, yükseklik, uhrevilik vurgulamaya mütemayildir. “İnsanların bir gotik katedrale girerken sanki bambaşka bir aleme girermiş gibi bütün dünyevi dertlerini dışarıda bıraktıkları doğrudur.” Camide ise, tam tersine, insanlar namazdan sonra bazı “dünyevi” meseleleri tartışırlar. Aralarındaki fark işte budur

• Kamil ne demektir?
• Kâmil, günahsız olmak insanî değildir. Bilakis, günah işlemek ve tövbe etmek insana daha yakındır, daha insanîdir.

• Ahlak nedir?
• ahlâk, dinin öbür halidir.

• İşsiz kişinin beyni şeytanın nesidir?
• İşsiz kişinin beyni şeytanın sevdiği bir ikamet yeridir.

• Sloganınız nedir?
• Sloganımız: Kendinden olanı sev, ötekine saygı göster.

• Son olarak kendinizi nasıl tanımlarsınız?
• Ben iflah olmaz bir iyimserim.

Bu güzel söyleşi için teşekkür ediyor rahmet diliyorum.

Not: Bu muhayyel söyleşi Aliya’nın kitaplarından alınan cümlelere sorular üretilerek gerçekleştirilmiştir.