Gıda sahtekarlığı son zamanlarda gıda sektörünün gündeminde oldukça yer etmiş çok önemli bir konudur. Ülkemizde son yıllarda tüketicilerin bilinçlenmesi, ülkelerin gıda kanunlarını daha sağlıklı ve güvenli gıda üretme doğrultusunda güncellemeleri nedeniyle önemli gelişmeler meydana gelmiş ve gıda güvenliği son yılların en önemli konularından biri haline gelmiştir. Öncelikle Gıda güvenliğinin ne olduğunu açıklayacak olursak; Gıda güvenliği, sağlıklı ve kusursuz gıda üretimini sağlamak amacıyla gıdaların; üretim, işleme, muhafaza ve dağıtımı sırasında gerekli kurallara uyulması ve önlemlerin alınmasıdır.

Bu yazımızda gıda güvenliğini tehlikeye sokan en önemli gıda sahtekarlığı yöntemlerinden olan taklit ve tağşiş ten bahsedeceğiz.

Gıda sahtekârlığı genel anlamda tüketiciyi aldatmak amacıyla yapılan işlemler olarak tanımlanmaktadır. Sahtekârlık yapılmasının çeşitli amaçları olsa da ana nedeni maddi kazanç elde etmektir. Değişik ülkelerde gıda sahtekarlığının tanımlanması ve kapsamı ile ilgili çeşitli tanımlar yapılmıştır. FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi )’e göre gıda sahtekarlığı “ekonomik kazanç temelinde kasıtlı olarak bir gıdanın veya ürünün değerini artırmak amacıyla gıdaların görünümünü değiştirmek veya ürünün maliyetini azaltma amacıyla bir gıda veya gıda ürününde bir maddenin ilave edilmesi veya kasıtlı olarak yer değiştirmesi” olarak tanımlamıştır.

Öncelikle Gıda sahtekarlığı kapsamında uygulanan taklit ve tağşişin kelime anlamını belirtecek olursak;

Taklit; Gıda maddesinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin şekil, bileşim ve nitelikler itibarıyla kendisinde olmayan özelliklere sahip gibi gösterilmesidir.

Tağşiş ; Gıda maddelerinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin, mevzuata veya izin verilen özelliklerine aykırı olarak üretilmesidir.

Taklit ve Tağşişi bazı örneklerle açıklayacak olursak; natürel zeytinyağına farklı bitkisel yağ ilave edilmesi, kırmızı et ve et ürünlerine kanatlı eti, tek tırnaklı eti, domuz eti gibi farklı hayvan türlerine ait etlerin karıştırılması, kodekse aykırı olarak bağ doku (kıkırdak, deri, sakatat) katılması, süt ve süt ürünlerinde yoğurda jelatin eklenmesi, peynire bitkisel yağ ve nişasta katılması, süte farklı türlerin sütlerinin (keçi sütüne inek sütü ilavesi gibi) eklenmesi, bala glikoz ve fruktoz şurubu katılması çikolataya ilaç etken maddelerinin eklenmesi, fıstık tozuna bezelye ve boya karıştırılması, siyah çaya ve baharata mevzuatta yasak olan boya ilavesi, meyve şurubunu üzüm pekmezi gibi pazarlamak, bitkisel bir yağı aromalarla ve katkı maddeleri ile tereyağına benzeterek tereyağı olarak satmak, natürel zeytinyağlarına kendi türevlerini ilave etmek özellikle riviera tipi yağların ve yemeklik rafine pirina yağlarının natürel zeytinyağı adı altında piyasaya sunmak gibi işlemler gıda sahtekarlığı dediğimiz taklit ve tağşişe bazı örneklerdir. Özellikle son yıllarda internet üzerinden satılan Takviye edici gıdalara ilaç etken maddelerinin katılması yolu ile yapılan tağşiş işlemlerinde insanların hayatı ve sağlığı da tehlikeye atılmaktadır.

Taklit te gıda maddesi kendisinde olmayan bir özelliğe sahipmiş gibi gösterilir. Zeytinyağı çeşidi olan pirina yağının natürel zeytinyağı olarak belirtilmesi gibi. Tağşişte ise bir ürünün doğal içeriğine yabancı veya ucuz bir madde eklenerek ve içeriğindeki değerli bir bileşenin bir kısmının veya tamamının değiştirerek haksız kazanç sağlanır. Genellikle kaliteli ürünler maliyeti düşürecek şekilde daha az kaliteli ürünlerle karıştırılır. Fıstık tozuna bezelye veya boyar madde karıştırmak gibi.

Ülkemizde yürürlükte olan mevzuat gereği laboratuvar sonucuyla taklit veya tağşiş yapıldığı kesinleşen gıda maddelerine ilişkin bilgiler Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından kamuoyuna açıklanmaktadır. Tüketici olarak Tarım ve orman bakanlığının yayınladığı listedeki firmaları öğrenme imkanımız bulunmaktadır. Tarım ve orman bakanlığının web sitesini takip ederek gıda hilesine başvurmuş firmaların isimlerini öğrenebiliriz. Ancak her şeyden önce bize düşen görev bilinçli ve dikkatli tüketici olmamız. Özellikle satın aldığımız ürünlerin etiket bilgilerini mutlaka okumalıyız. Üretim ve son tüketim tarihlerine dikkat etmeliyiz. Merdiven altı olarak tabir edilen ve kaynağı belli olmayan ürünleri satın almamalıyız, Tüketici olarak taklide ve tağşişe uğradığından şüphelendiğimiz, tat koku renk farklılığı olan bir ürünü fark ettiğimizde ürünü dikkatli bir şekilde incelemeliyiz. Satın aldığımız ürünün görsellinden tağşişe uğradığını düşündüğümüz ürünleri Alo 174 Gıda hattına bildirmeliyiz. Yine satın aldığımız ürünün tağşişe uğradığından şüphe ettiğimiz ürünü hemen iade etmeli ve iade sebebini de tağşiş şüphesi ile iade ediyorum diye belirtmeliyiz. Tüketici olarak gıda ürününün normal üretilenden çok ucuz olması durumunda ürünün taklit veya tağşiş uğramış olma ihtimalini düşünmeliyiz. Bu tarz ürünleri satın almayarak gıda sahtekarlığı yapan firmaların piyasada tutunabilirliğini düşürmeliyiz. Gıda ürünlerinde yapılan taklit ve tağşiş hileleri ile tüketici olarak aldatıldığımızı bilmeli, gıda sahtekarlığı yapan bu firmaların ürünlerini satın almayarak haksız kazanç elde etmelerinin önüne geçmeliyiz. Aynı zamanda bu ürünlerin sağlığımız için çok büyük risk oluşturduğunu unutmamalıyız.