Ey iman edenler, eğer bir fasık, size bir haber getirirse, onu 'etraflıca araştırın'. Yoksa cehalet sonucu, bir kavme kötülükte bulunursunuz da, sonra işlediklerinize pişman olursunuz.( Hucurat Suresi 6.ayet)
Bir önceki yazımızda dijital platformlardaki sahte ve yalan haberlerin ürkütücü boyutlarına değinip, yalan haber üretmenin sebepleri üzerinde durmuştuk. Şimdiki yazımızda ise geleneksel ve dijital medya da karşılaştığımız bilgilerin gerçek olup olmadığını anlamanın yollarından bahsedeceğiz. Keşke insanlar asılsız ve yalan haber paylaşmayı bıraksalar da bizde sahte bilgilere maruz kalmaktan kurtulmuş olsak. Fakat bu gerçekleşmeyecek bir temenni, tarih boyunca her zaman dezenformasyon üreten ,yalandan , iftiradan ve asılsız bilgilerden beslenen insanlar oldu ve olmaya devam edecek. Bu dünya bataklığında ki sinekler kıyamete kadar etrafa zehir taşımaya devam edecek, bizim yapmamız gereken bu sineklerden kendimizi korumaya çalışmak olmalı.
BİR BİLGİNİN YALAN OLDUĞUNU ANLAMANIN YOLLARI.
1-ŞÜPHECİ YAKLAŞIM: Bilginin en büyük güç olduğu çağımızda en önemli bilgi kaynağı da internet oldu. Fakat bir profesörün de dediği gibi “ Bilgi çağından yanlış bilgi çağına geçmiş olduğumuzu da” unutmamak gerekiyor. Günümüzde yapay zeka teknolojisinin de gelişmesi ile birlikte çok fazla sahte videolar, ses kayıtları ve görseller git gide çoğalmaya başladı. Neredeyse gerçeğinden ayırması imkansız olan sahte içerikler sosyal medyada bolca karşımıza çıkmaya başladı. Bu durum şüpheciliğimizi daha da artırmaya ihtiyacımız olduğunu gözler önüne sermektedir.
Dolayısıyla internet ortamının karanlık dehlizlerinde gezerken kişinin yanına alacağı en önemli şey şüpheci yaklaşım olması gerekir. Ben bu bakış açısını biraz daha ileri götürdüm. Gördüğüm her haberin en başta sahte haber olduğunu varsayarak hareket ediyorum
2-ÇOKLU KAYNAK TARAMASI: Karşımıza çıkan bilgi bizi ilgilendiren bir konu ise görür görmez o bilgi ile harekete geçmek yerine en az üç tane başka kaynağa da müracaat ederek hareket geçmek gerekiyor. Haber bizim için çok daha kritik düzeyde ise kaynak taramasını artırmalı, ilk elden kaynaklara ulaşılmaya çalışılmalı. Karşımıza çıkan haber veya bilgi bizi ilgilendirmiyorsa ‘’ “Kendisini (doğrudan) ilgilendirmeyen şeyi terketmesi, kişinin iyi müslüman oluşundandır.” Hadisi şerifine göre hareket etmek gerekiyor.
3-YAPAY ZEKAYA MÜRAACAT ETMEK: Her ne kadar sahte içerik üretme konusunda yapay zeka ilk sırayı çekse de sahte bilgilerin gerçekliğini sorgulama konusunda chatgbt gibi yapay zeka uygulamaları ciddi anlamda kullanıcılara yarar sağlamaktadır. Şüphelendiğimiz haber içeriğini, ya da resmini uygulamaya yükledikten sonra o haberin gerçek mi yoksa sahte mi olduğu konusunda detaylı tarama yapıp objektif bilgi sahibi olabiliriz. Yine de yapay zekanın da bazı açıkları olup bazen isabetli bilgilendirmeler yapamadığını akıldan çıkarmamak gerekiyor.
4-BAŞKALARININ YORUMLARINI İNCELEMEK: Çoğu zaman bizim fark edemediğimiz bir çok ayrıntıyı, detayı ve tutarsızlığı başka kişiler fark edebiliyor. Özellikle şüphelendiğimiz içeriklerin altına yapılan yorumları tarayıp objektif bakış açısı kazanmak mümkün olabilir.
5-GOOGLE TERS GÖRSEL ARAMA YÖNTEMİ: Bazı resimleri Google uygulamasının resim arama kısmına yükleyip resmin nereden geldiğini , üzerinde oynama yapılıp yapılmadığını anlamamız mümkün olabilir.
6-HABER DOĞRULAMA SİTELERİ; Türkiye merkezli bazı internet siteleri öne çıkan haberlerin doğru olup olmadığını analiz edip kullanıcıları bilgilendiriyor. Bu sitelerden bazıları Doğruluk payı,Yalansavar,Malumatfuruş ve Teyit.org. Bu haber sitelerini de incelerken dikkat etmek gerekiyor, zira bazı siteler taraflı bilgiler sunabiliyor. Yukarıdaki sitelerden en bilindik olan teyit.org sitesinin Amerika tarafından fonlandığını bilmek gerekiyor. Özellikle İran- İsrail savaşın da İsrail lehine bir çok haber yapıp, 7 ekimden bu yana da İsrail’in destekleyen paylaşımlarda bulundu .
7- SOSYAL MEDYA OKUR YAZARLIĞI; Her ne kadar yukarıdaki yöntemler bizi dezenformasyon dan korusa da bazı zamanlar yetersiz kalacaktır. Bundan dolayı kendimiz objektif bakış açısı kazanmamız gerekmektedir. Dijital mecralardaki bilgileri süzgeç ten geçirip eleyecek bir bilince sahip olmamız elzemdir. Aksi takdirde mazlumun karşısında zalimin yanında yer alma riskimiz olabilir .
“Merhum Malcomx in sözü ile yazımızı bitirmiş olalım
“Eğer dikkat etmezseniz medya,mazlumlardan nefret etmenize,ve zalimleri sevmenize sebep olur”